W niniejszym cyklu artykułów doradzamy Wam w prosty i czytelny sposób jak odnaleźć się w sytuacjach, w których mamy do czynienia z literą prawa. Autorką naszych porad jest Pani Adw. Kornelia Stolf – Peplińska z Kancelarii Adwokackiej SZP w Szczecinie. W listopadowym wydaniu postaram się przybliżyć Wam aspekty związane z władzą rodzicielską nad dzieckiem. W zasadzie temat ten każdego z nas dotyczy. Ale czy każdy zdaje sobie sprawę z tego, na czym ta władza polega, jakie są jej granice i z czym ona się wiąże? Warto wiedzieć, jak daleki wpływ na nasze życie oraz funkcjonowanie mogą mieć rodzice.

Przede wszystkim wskazać należy, że pojęcie „władzy rodzicielskiej” nie zostało zdefiniowane wprost w żadnym przepisie prawa. Niemniej jednak przyjmuje się, że na treść władzy rodzicielskiej składają się takie elementy jak: piecza nad dzieckiem, zarząd majątkiem dziecka oraz reprezentacja dziecka. Wszystkie te elementy zostały szczegółowo określone w przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego i na ich podstawie stwierdzić należy, że władza rodzicielska stanowi ogół obowiązków i praw względem dziecka mających na celu zapewnienie mu należytej pieczy, strzeżenia jego interesów oraz wychowania z poszanowaniem godności i praw dziecka. Władza rodzicielska powinna być tak wykonywana, jak wymaga tego dobro dziecka i interes społeczny.

Powszechnie wiadomym jest, że co do zasady władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom (jeśli oczywiście w jakimś zakresie władza ta nie została ograniczona, bądź gdy dany rodzic nie został jej w sposób całkowicie pozbawiony). Ponadto, dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską aż do osiągnięcia pełnoletności. Pełnoletność nabywa się natomiast z ukończeniem lat 18. Pełnoletność uzyskuje małoletni również poprzez zawarcie małżeństwa i nie traci jej w razie jego unieważnienia.

Niewątpliwie, władza rodzicielska istnieje już w chwili urodzenia dziecka, chociaż istnieją poglądy, zgodnie z którymi władza ta powstaje dopiero z chwilą urodzenia dziecka. Związane jest to z wątpliwościami co do sytuacji rodzinnoprawnej nienarodzonego jeszcze dziecka.

Odnosząc się do szeroko pojętej pieczy nad dzieckiem, to należy mieć na względzie, że rodzice, którym przysługuje władza rodzicielska zobowiązani są do troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka oraz do przygotowania swojego podopiecznego do pracy dla dobra społeczeństwa, odpowiednio do jego uzdolnień. Należyte przygotowanie dziecka do przyszłej pracy zawodowej oczywiście może także obejmować studia wyższe, jeżeli uzdolnienia dziecka oraz jego ambicje będą przemawiać za kontynuowaniem tego rodzaju edukacji.

Warto w tym miejscu podkreślić, że przepisy prawa regulujące kwestię władzy rodzicielskiej stanowczo zakazują osobom wykonującym tą władzę stosowania kar cielesnych. Należy podkreślić, że stosowanie przez rodziców kar cielesnych może prowadzić do wypełnienia znamion niektórych przestępstw zawartych w kodeksie karnym. Przede wszystkim chodzi o przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu.

Jak wskazano powyżej, w ramach władzy rodzicielskiej rodzice sprawują zarząd majątkiem dziecka. Przepisy zobowiązują rodziców do sprawowania tego zarządu z należytą starannością. Należy jednak mieć na uwadze to, że zarząd ten nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. W przypadku natomiast czynności przekraczających zwykły zarząd majątkiem dziecka, na ich dokonanie rodzice każdorazowo zobowiązani są do uzyskania zezwolenia sądu opiekuńczego. Konieczność uzyskania tego rodzaju zezwolenia pojawia się również wówczas, gdy rodzic zamierza wyrazić zgodę na dokonanie tego rodzaju czynności przez dziecko.

Czynnościami przekraczającymi zwykły zarząd są przykładowo: przyjęcie odrzucenie spadku, zniesienie współwłasności. Przy wykładni pojęcia czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu należy stosować obiektywne i sprawdzalne – w okolicznościach danej sprawy – kryteria, które m.in. obejmują ciężar gatunkowy i wartość przedmiotu dokonanej czynności, jej skutków w sferze majątku małoletniego, szeroko pojęte dobro dziecka i ochrona jego interesów życiowych.

Być może nie wszyscy mają świadomość tego, że w umowie darowizny albo w testamencie można zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W takim jednak przypadku, jeśli nie wyznaczono zarządcy dla nabytego w ten sposób majątku, zarząd sprawuje kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

Co równie istotne, czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim przeznaczany na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim. Jedynie nadwyżka tego dochodu może być przeznaczana na inne uzasadnione potrzeby rodziny.

Pozostaje jeszcze kwestia reprezentacji małoletniego. Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. Na czym dokładnie polega to ustawowe przedstawicielstwo? Otóż, dotyczy ono podejmowania szeroko pojętych czynności materialnoprawnych, jak również czynności przed sądami powszechnymi, czy administracyjnymi.

W przypadku natomiast, gdy żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

Z władzą rodzicielską wiążą się obowiązki nie tylko dla rodziców, ale również i dla ich dziecka. Przepisy prawa nakazują bowiem, by dziecko pozostające pod władzą rodzicielską było rodzicom posłuszne, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli – powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra.