Uczestnikami obrotu prawnego są nie tylko osoby dorosłe, ale i dzieci. Ma to miejsce np. wówczas, gdy dziecko kupuje w sklepie lizaka bądź kanapkę, jak również, gdy jest stroną dużo poważniejszej umowy, jak np. nabycia czy zbycia nieruchomości. Jak przedstawia się ważność takich umów, których stroną jest dziecko (małoletni), czyli osoba poniżej 18 – tego roku życia? Czy w każdym przypadku przy tego rodzaju transakcjach dziecku powinien towarzyszyć rodzic bądź inny opiekun prawny? Czy wystarczy tylko jego zgoda, czy też należy zaangażować sąd opiekuńczy?

Znajomość powyższych zagadnień jest niezwykle istotna, albowiem niejednokrotnie brak zgody przedstawiciela ustawowego dziecka, bądź innego jego opiekuna prawnego – może rodzić poważne konsekwencje w postaci nieważności umowy, której stroną jest dziecko.

Aby prawidłowo ocenić, czy dana transakcja zawierana przez dziecko jest ważna, należy mieć świadomość co do podziału osób małoletnich (poniżej 18 – tego roku życia), ze względu na wiek, czy inne predyspozycje. Poza tym należy również rozróżniać transakcje zawierane w drobnych sprawach życia codziennego, od pozostałych, o wyższym stopniu skomplikowania i zagrożenia dla dobra dziecka.

Wśród osób małoletnich wyróżnia się osoby nieposiadające zdolności do czynności prawnych oraz osoby posiadające ograniczoną zdolność do tych czynności.

Jeśli jest mowa o osobach nieposiadających zdolności do czynności prawnych, to chodzi tu o dzieci, poniżej 13 – tego roku życia oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Co do zasady, każda czynność prawna podejmowana przez taką osobę, bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, czy opiekuna prawnego (względnie sądu opiekuńczego) – jest nieważna. Osoba nieposiadająca zdolności do czynności prawnych nie może zatem samodzielnie występować w obrocie cywilnoprawnym, czyli nie może własnym działaniem nabywać praw oraz zaciągać zobowiązań.

Uzasadnieniem takiego rozwiązania jest potencjalny brak pełnego rozeznania takiej osoby, a przede wszystkim założenie, że w wielu przypadkach nie zdaje ona sobie sprawy z konsekwencji składanych oświadczeń woli oraz oświadczeń woli innych uczestników. Dlatego wszelkich czynności prawnych, w imieniu osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnych, może dokonywać jej przedstawiciel ustawowy.

Przedstawiciel ustawowy dokonuje czynności w imieniu tej osoby i z bezpośrednim dla niej skutkiem. Działania przedstawiciela ustawowego podlegają jednak pewnym ograniczeniom, ściśle określonym w ustawach.

Wyjątkiem od zasady nieważności czynności prawnych podejmowanych przez osobę nieposiadającą zdolności do czynności prawnych, jest zawieranie przez taką osobę umów w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Przyjmuje się wówczas, że umowa taka jest ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.

O tym, czy dana umowa należy do wymienionych umów decyduje wartość jej przedmiotu, jak i typowość danej czynności prawnej w obowiązujących stosunkach społecznych. Decydującą kwestią jest tu również nieskomplikowana procedura przy jej zawieraniu czy wykonywaniu. Przykładowo wymienić tu można wszelkiego rodzaju umowy zakupu artykułów spożywczych na potrzeby małoletniego, czy jego gospodarstwa domowego, o ile oczywiście wartość tych zakupów nie jest znaczna.

Sytuacja przedstawia się nieco inaczej w przypadku osób posiadających ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Mowa tu o osobach małoletnich, które ukończyły wprawdzie 13 lat, ale nie skończyły jeszcze 18 – stu oraz o osobach ubezwłasnowolnionych częściowo. Dla ważności czynności prawnych podejmowanych przez te osoby również jest niezbędna zgoda przedstawiciela ustawowego, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie.

Do wyjątków tych należą, tak jak w przypadku osób nieposiadających w ogóle zdolności do czynności prawnych – umowy zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Taka osoba może również bez zgody swojego przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy postanowi inaczej. Wreszcie, może ona również rozporządzać przedmiotami majątkowymi oddanymi jej do swobodnego użytku, chyba że ustawa nakazuje uzyskanie tu zgody przedstawiciela ustawowego.

Treści zamieszczone w artykule mają jedynie charakter informacyjny i nie mogą być podstawą jakichkolwiek roszczeń.