Zdarzają się takie sprawy sądowe, w których uczestnikami są małoletnie dzieci. Nie jest to dla nich łatwe zadanie, o czym z pewnością wie każdy, kto kiedykolwiek występował przed sądem czy to w charakterze strony, czy świadka. Sprawy sądowe często wywołują u ich uczestników bardzo duży stres, dlatego też jeśli uczestnikiem takim jest dziecko, należy podejmować szczególne kroki, by udział w sprawie jak najmniej godził w jego dobro. Sąd dysponuje obecnie możliwościami, by przesłuchanie dziecka było dla niego jak najmniej stresujące.

Jeśli chodzi o sprawy cywilne, to należy wiedzieć, że nie ma żadnych barier wiekowych dla osób, które mogą występować w charakterze świadka. W takich sprawach (o zapłatę, o ustalenie itd.) mogą zatem występować małoletnie dzieci w charakterze świadka, o ile dana strona zgłosi taki wniosek oraz, o ile dziecko faktycznie dysponuje wiedzą, która może przyczynić się do rozpoznania sprawy.

Szczególnym rodzajem spraw cywilnych są jednak tzw. sprawy małżeńskie. Tu świadkami nie mogą być dzieci, które nie ukończyły lat 13 – stu. Jeśli jest to natomiast sprawa o rozwód, świadkami nie mogą być dzieci rozwodzących się rodziców, jeśli nie ukończyły lat 17 – stu. Jest to związane z tym, iż dzieciom często trudno jest zeznawać w sprawach własnych rodziców.

Powyższy zakaz dowodowy nie oznacza jednak, że w sprawach małżeńskich dzieci nie mają nic do powiedzenia i nie mogą być wysłuchane. Ich przesłuchanie w tego rodzaju sprawach nie ma po prostu charakteru przesłuchania świadka, a mają charakter jedynie wysłuchania przez sąd. Wysłuchanie takie odbywa się najczęściej nie na sali sądowej, a w jednym z pokoi sądu. W wysłuchaniu uczestniczy jedynie sędzia i psycholog. Podczas wysłuchania rodzice dziecka nie są obecni, mogą jedynie zapoznać się później ze sporządzonym z tej czynności protokołem.

W szeroko rozumianych sprawach rodzinnych przyjmuje się, że dzieci powinny być wysłuchiwane w sprawach, które ich dotyczą (np. w sprawach władzy rodzicielskiej, pochodzenia dziecka, w sprawach dotyczących jego majątku). Przesłuchanie dziecka jest możliwe wtedy, gdy jego stopień rozwoju umysłowego, stan zdrowia oraz stopień dojrzałości na to pozwala.

Sprawy karne również przewidują dowód z zeznań małoletniego dziecka. Jeśli chodzi natomiast o przestępstwa seksualne lub przestępstwa przeciwko rodzinie (np. o znęcanie się), a dziecko jest pokrzywdzonym, które w chwili przesłuchania nie ukończyło 15 – stu lat, zasadniczo dziecko przesłuchuje się tylko raz. Jeśli natomiast dziecko ma zeznawać jedynie w charakterze świadka, sąd może skorzystać z jego zeznań tylko wtedy, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Czy to w sprawach cywilnych, czy karnych, przesłuchanie dziecka nie powinno odbywać się na sali rozpraw. Jak wskazałam powyżej, w sprawach małżeńskich dzieci często są wysłuchiwane po prostu w pokoju sędziego lub innym przewidzianym do tego miejscu w sądzie. W przypadku przesłuchań dzieci w charakterze stron czy świadków, przesłuchania te odbywają się w przeznaczonych do tego pokojach (tzw. niebieskich pokojach). Pokoje te zapewniają dziecko komfort i swobodę wypowiedzi. Pokoje te są urządzane w taki sposób, by dziecko nie miało poczucia, że znajduje się w sądzie, a jedynie w przyjaznym kolorowym pokoju z zabawkami.

To sąd decyduje, czy na tego rodzaju przesłuchanie będą wpuszczeni rodzice, albowiem ich obecność często uniemożliwia swobodną wypowiedź i powoduje u dzieci skrępowanie. Takie przesłuchanie jest utrwalane za pomocą nagrań, tak aby dziecku zapewnić jak największą swobodę wypowiedzi.

Warto w tym miejscu wskazać, że prawa dziecka w sądzie są gwarantowane nie tylko przez polskie ustawodawstwo, ale zapewnia je również Konwencja o prawach dziecka z 1989 r. jak i Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci z 1996 r. Oba te akty stanowią, że dziecko ma prawo do wyrażania swoich poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, stosownie do wieku oraz jego dojrzałości.

Treści zamieszczone w artykule mają jedynie charakter informacyjny i nie mogą być podstawą jakichkolwiek roszczeń.